Έρωτας και μυστήριο στο Παρίσι
Δεν θα επιχειρήσω βέβαια εδώ μια παρουσίαση του μεγέθους του Ονορέ ντε Μπαλζάκ, θα πω μόνο ότι μαζί με τον Ουγκώ και τον Φλωμπέρ αποτελούν τα θεμέλια (στιβαρά, ακλόνητα και θηριώδη σε διαστάσεις) της σύγχρονης λογοτεχνίας: θα πρέπει να τους διαβάζει κανείς ξανά και ξανά, κυρίως εκείνοι που γράφουν, διότι κάθε βιβλίο τους εκτός από την αναγνωστική απόλαυση που προσφέρει, αποτελεί μάθημα για το πώς κάνεις μια ανθρώπινη ιστορία, λογοτεχνικό αριστούργημα.
Η παρούσα νουβέλα με ήρωα τον μυστηριώδη και τραγικό Φεραγκύς, είναι η πρώτη από την τριλογία «Η ιστορία των Δεκατριών» (οι άλλες δύο νουβέλες, «Η Δούκισσα του Λανζαί» και «Το κορίτσι με τα χρυσά μάτια», κυκλοφορούν επίσης στα ελληνικά από άλλες εκδόσεις και σκοπεύω οπωσδήποτε να τις αναζητήσω), και εντάσσονται στο ευρύτερο έργο «Σκηνές της παρισινής ζωής, μελέτες των ηθών του 19ου αιώνα» το οποίο κυκλοφόρησε αρχικά τμηματικά από το 1833 έως το 1835. Ο Μπαλζάκ στον πρόλογό του μας λέει ότι είναι μια ιστορία που του αφηγήθηκε προσωπικά εις εκ των «Αφοσιωμένων», μίας ομάδας δεμένης με όρκους μυστικότητας και πίστης στα πρότυπα των τεκτόνων. Συγγραφικό εύρημα ή αλήθεια; Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε, όμως δεν έχει και σημασία. Διότι με υλικό αυτή την ιστορία έρωτα και μυστηρίου, ο συγγραφέας δημιουργεί ένα έργο τέχνης, με βασικό πρωταγωνιστή το ίδιο το Παρίσι του 19ου αιώνα.
Η αφήγηση ανοίγει με το ερωτικό πάθος ενός νεαρού και γοητευτικού αξιωματικού για μια παντρεμένη γυναίκα, που όμως μοιάζει όχι μόνο ενάρετη και απλησίαστη, αλλά και απόλυτα ερωτευμένη με το σύζυγό της. Μια τυχαία συνάντηση μεταξύ τους, σε ύποπτη ώρα για μια καθωσπρέπει κυρία της εποχής, θα αποβεί μοιραία. Ο νεαρός αρχίζει να την ακολουθεί και βλέπει ότι μπαίνει σε ένα άγνωστό σπίτι. Από εκείνη τη στιγμή η ανακάλυψη της κρυφής ερωτικής ζωής της αγαπημένης του, γίνεται η έμμονη ιδέα του – και η καταστροφή του. Διότι η κυρία Ζυλ, πράγματι συναντά έναν άντρα: τον Φεραγκύς, επικεφαλής της μυστικής ομάδας των «Αφοσιωμένων». Όταν εκείνος θα αντιληφθεί ότι ο νεαρός βρίσκεται στα ίχνη τους, θα επιχειρήσει να τον δολοφονήσει, με τη μορφή ατυχήματος. Έτσι θα ξεκινήσει μια σειρά από γεγονότα που θα κορυφωθούν σε ένα ανθρώπινο δράμα με τραγικές συνέπειες για όλους: τον αξιωματικό, την κυρία Ζυλ, το σύζυγό της αλλά και τον Φεραγκύς…
Πέρα από μυστήριο της πλοκής -ποια είναι αυτή η μυστηριώδης ομάδα και πώς είναι δυνατόν να έχει διασυνδέσεις σε όλες τις τάξεις της γαλλικής κοινωνίας και βεβαίως, ποια σχέση συνδέει την κυρία Ζυλ με τον αρχηγό της-, ο Μπαλζάκ με την αξεπέραστη σε δύναμη πένα του αποδίδει στο χαρτί ένα ολοζώντανο και γοητευτικό πορτρέτο του Παρισιού και των χαρακτηριστικών ανθρώπινων τύπων που το κατοικούν από όλες τις κοινωνικές τάξεις: πραγματικά ο αναγνώστης ξεπερνά τα όρια του χώρου και του χρόνου και νιώθει ότι μεταφέρεται στους δρόμους των παρισινών συνοικιών. Όσο για το χτίσιμο των χαρακτήρων, πρωταγωνιστών και μη, δεν μπορεί κανείς παρά να υποκλιθεί στον Μπαλζάκ για τις ικανότητές του ως ψυχογράφου. Ειλικρινά, δεν θα ξεχάσετε κανέναν τους όταν κλείσετε τις σελίδες του βιβλίου, σαν τους γνωρίσατε στην πραγματική ζωή.
Η κοινωνική κριτική, κυρίως μέσω του χιούμορ και της ειρωνείας, και η καταγραφή των άθλιων συνθηκών διαβίωσης των φτωχών τάξεων συνυπάρχουν με τη γνωστή αγάπη του Μπαλζάκ για την πολυτέλεια, χωρίς το αποτέλεσμα να ξενίζει τον αναγνώστη, αφού αποτελούν τις δύο όψεις του νομίσματος της αγαπημένης του πόλης ενώ η τέχνη του στη γραφή έχει την ικανότητα να γεφυρώνει κάθε χάσμα. Και βέβαια δεν θα ήταν ο Μπαλζάκ, αν δεν παρουσίαζε με την αφοσίωση πιστού στο θεό του, τις ηρωίδες του -όλες ανεξαιρέτως, όμορφες και άσχημες, αριστοκράτισσες και «εργατριούλες», νέες και ηλικιωμένες-, με αγάπη και θαυμασμό για το μυστήριο της γυναικείας ψυχοσύνθεσης.
Τέλος, θα πρέπει οπωσδήποτε να αναφέρω την πολύ καλή μετάφραση και την εξαιρετική ποιοτικά έκδοση, με επίμετρο για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα και τους αγαπημένους μου «Ερωτευμένους» του Γκυστάβ Κουρμπέ στο εξώφυλλο. Στο σύνολό του ο «Φεραγκύς» είναι ένα λογοτεχνικό διαμάντι: μικρό το δέμας ίσως σε σχέση με το τεράστιο έργο του συγγραφέα, αλλά στ’ αλήθεια κάποιοι δημιουργοί είναι τόσο σπουδαίοι, ώστε ακόμα και τα «ψίχουλα» από το τραπέζι τους είναι κλάσεις ανώτερα από το πολυτελές δείπνο των άλλων…
