Η Λαίδη Σούζαν και οι άλλες
Όταν πρωτοείδα το βιβλίο, απόρησα: ως φανατική ”Όστενική” ήξερα τα μυθιστορήματά της και τα είχα διαβάσει όλα – κάποια μάλιστα αρκετές φορές. Ο τίτλος δεν βοηθούσε καθόλου τη μνήμη μου ώσπου διάβασα το οπισθόφυλλο της καλαίσθητης έκδοσης από τη Σμίλη και είδα ότι πρόκειται για πέντε νεανικά κείμενα της συγγραφέως, γραμμένα μεταξύ 1790 και 1794: τέσσερις νουβέλες και μια ιστορία ημιτελής που ονομάζεται ”A Collection of Letters”. Έτσι ξεκίνησα να διαβάσω τη συλλογή, γνωρίζοντας την εξαιρετική δουλειά που έκαναν οι εκδόσεις Σμίλη, με την επανέκδοση πριν μερικά χρόνια όλων των έργων της Όστεν.
Στα τέσσερα κείμενα («Κάθριν ή η πέργκολα», «Οι τρεις αδερφές», «Επιστολές» και «Έρωτας και φιλία»), οι ηρωίδες είναι νεαρές κοπέλες, άλλες ελαφρόμυαλες και επιπόλαιες και άλλες μυαλωμένες και σεμνές, που ”βγαίνουν στον κόσμο”, ήτοι στην κοινωνία της αγγλικής επαρχίας του 18ου αιώνα. Η καθεμία έχει τις δικές της προσδοκίες: είτε να «τυλίξουν» τον πλούσιο γαμπρό, είτε να γνωρίσουν τον έρωτα. Οι τύχες τους και οι περιπέτειές τους αποδίδονται από τη νεανική πένα της Όστεν, με σπιρτόζικο χιούμορ και δροσιά στη γραφή, αλλά και με εκείνο τον χαρακτηριστικό, αγγλικό σαρκασμό που σφάζει με το γάντι και που ακόμα κι αν έχεις την ατυχία να βρεθείς στο στόχαστρό του, δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις το πνεύμα εκείνου που τον χειρίζεται με τέχνη. Επίσης, σε όλα τα κείμενα διακρίνουμε τη διεισδυτική ματιά της Όστεν που απογυμνώνει τις κοινωνικές συμβάσεις και αδικίες της εποχής και η οποία θα φτάσει στην ωριμότητά της με τα γνωστά και κοσμαγάπητα μυθιστορήματά της.
Αλλά το κείμενο που με κέρδισε και με εξέπληξε με τη δύναμη της γραφής του, ήταν η πρώτη νουβέλα της συλλογής, η ”Λαίδη Σούζαν”, που δημιουργήθηκε όταν η συγγραφέας ήταν μόλις19 ετών: η διπρόσωπη Λαίδη που χειραγωγεί τους πάντες, άντρες και γυναίκες, με τη γοητεία της και το σατανικό μυαλό της, προκειμένου να επιτύχει αυτό που επιθυμεί, κυριολεκτικά με έδεσε στα μάγια της μέχρι το τέλος της νουβέλας – και είναι κρίμα που το κείμενο έμεινε νουβέλα και δεν έγινε μυθιστόρημα, θα μπορούσε να είναι αριστούργημα. Και καθώς το διάβαζα, γραμμένο με τη μορφή επιστολών της Λαίδης προς τα θύματά της αλλά και των θυμάτων της μεταξύ τους, άστραψε στο μυαλό μου το φως της αναγνώρισης: γνώριζα αυτή τη γυναίκα ή μάλλον αυτόν τον λογοτεχνικό χαρακτήρα!
Ήταν μια αγγλική εκδοχή της Μαρκησίας de Merteuil από τις ”Επικίνδυνες σχέσεις” του Laclos… Αλλά ήταν δυνατόν; Επρόκειτο για μια σύμπτωση, ένας χαρακτήρας που επινοήθηκε από δύο σπουδαίους συγγραφείς ξεχωριστά; Ή υπήρχε περίπτωση η νεαρή Τζέιν να είχε διαβάσει και εμπνευστεί, από ένα κάθε άλλο παρά καθώς πρέπει γαλλικό μυθιστόρημα, που τόσο η ηλικία της όσο και η κοινωνία της εποχής θεωρούσε ανάρμοστο για νεαρές κυρίες; Θεωρητικά, αφού οι ”Επικίνδυνες σχέσεις” προηγούνται χρονικά (1782) της ”Λαίδης Σούζαν”, θα μπορούσε να έχει συμβεί. Αλλά συνέβη; Με δεδομένο ότι ελάχιστες λεπτομέρειες είναι γνωστές για τη ζωή της Όστεν, η οποία διήγε γενικά βίο κλειστό και ιδιωτικό, μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ. Αλλά σε ό,τι με αφορά, σχεδόν βλέπω την έφηβη Τζέιν να διαβάζει κρυφά το ανάρμοστο ανάγνωσμα – με τον ίδιο τρόπο που οι έφηβοι πάντα διαβάζουν βιβλία που ”δεν είναι για την ηλικία τους”.
Όπως και να ‘χει, αν αγαπάτε τα έργα της Τζέιν Όστεν, διαβάστε οπωσδήποτε το ”Έρωτας και φιλία”, στην εξαιρετικά φροντισμένη έκδοση από τη Σμίλη. Οι πηγές ενός ποταμού είναι συχνά εξίσου ενδιαφέρουσες με τις εκβολές του.
