O διηγηματογράφος Σίλερ

Γνωρίζουμε τον ποιητή, φιλόσοφο και δραματουργό Φρίντριχ Σίλερ (1759-1805) ως βασικό εκπρόσωπο, μαζί με τον Γκαίτε, του γερμανικού κλασικισμού της Βαϊμάρης (ενός κινήματος που επιχείρησε να δημιουργήσει έναν νέο ανθρωπισμό με σύνθεση του ρομαντισμού, του κλασικισμού και του διαφωτισμού) και δημιουργό των «Ληστών», του «Ντον Κάρλος», του «Γουλιέλμου Τέλλου» και της «Μαρίας Στιούαρτ». Η παρούσα συλλογή που αποτελείται από πέντε διηγήματα, «Εγκληματίας για τη χαμένη του τιμή», «Παιχνίδι της μοίρας», «Μια μεγαλόψυχη πράξη», «Περίπατος υπό τας φιλύρας» και «Ο Δούκας της Άλμπα», δημοσιευμένα μεταξύ 1782 και 1789, φέρνει στο προσκήνιο μια άγνωστη έως τώρα πτυχή του έργου του.

Η μετάφραση των διηγημάτων πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Μετάφραση-Μεταφρασεολογία» του Πανεπιστημίου Αθηνών (2009-2010) υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Αναστασίας Αντωνοπούλου, που γράφει και την εισαγωγή της συλλογής για το έργο του δημιουργού.

Στο εκτενέστερο από τα διηγήματα, «Εγκληματίας για τη χαμένη του τιμή», που δίνει και τον τίτλο της συλλογής και είναι ένα κείμενο συγγενικό με τους «Ληστές», ο Σίλερ αφηγείται τη δραματική ιστορία ενός ληστή και πώς οδηγήθηκε σε αυτή την πορεία στη ζωή του, ποια ήταν τα γεγονότα και οι επιλογές που έκανε ώστε να καταλήξει στην παρανομία, επισημαίνοντας όμως και τη σκληρότητα του ανθρώπινου νόμου και των φορέων του: «οι δικαστές έσκυψαν στο βιβλίο του νόμου, αλλά ούτε ένας στην ψυχή του κατηγορουμένου».

Στο «Παιχνίδι της μοίρας», παρακολουθούμε την ιλιγγιώδη άνοδο ενός αξιωματούχου λόγω της εύνοιας του ηγεμόνα και την αβυσσαλέα πτώση του λόγω της συκοφαντίας: από την κορυφή των αξιωμάτων, καταλήγει θαμμένος ζωντανός σε ένα υπόγειο κελί… Αλλά η ιστορία, έξυπνα, δεν σταματά εκεί…

Στην ιστορία «Μια μεγαλόψυχη πράξη», δύο αδέρφια αγαπούν την ίδια κοπέλα, αλλά ποιος την αγαπά περισσότερο ή μάλλον αληθινά, θα χρειαστεί μια πράξη αυτοθυσίας για να αποδειχθεί.

Ο «Δούκας της Άλμπα» ανήκει στο πεζογραφικό είδος των ιστορικών ανεκδότων: ο συγγραφέας αφηγείται ένα πραγματικό ιστορικό περιστατικό για να αναδείξει τον ξεχωριστό χαρακτήρα της ηρωίδας, μια Γερμανίδας αριστοκράτισσας, που όρθωσε το ανάστημά της στον Δούκα και έσωσε τους κατοίκους της περιοχής της.

Αλλά το πιο αγαπημένο μου από τη συλλογή, εκείνο που πραγματικά με κέρδισε πνευματικά και συναισθηματικά, είναι το διήγημα με τη μορφή φιλοσοφικού διαλόγου «Περίπατος υπό τας φιλύρας», όπου δύο φίλοι συζητούν καθώς βαδίζουν κάτω από τις φιλύρες: ο ένας είναι πεισματικά αισιόδοξος βλέποντας πάντα τη θετική πλευρά της ζωής, ενώ ο άλλος έχει μάτια μόνο για τη ματαιότητά της που καταλήγει στη φθορά και στον θάνατο. Ο διάλογός τους είναι στ’ αλήθεια απολαυστικός, ενώ η κατάληξή του κρύβει μια φορτισμένη συναισθηματικά και συγκινητική αποκάλυψη….

Σε όλα τα διηγήματά του ο Σίλερ βάζει στο κέντρο της αφήγησης και της οπτικής του τον άνθρωπο: πώς αντιμετωπίζει τη μοίρα του, τι επιλέγει να κάνει και ποιες είναι οι συνέπειες των επιλογών του. Η ματιά του είναι γεμάτη κατανόηση και εμπνευσμένη από τις αρχές του ανθρωπισμού, αλλά αποστασιοποιημένη, χωρίς να παίρνει θέση, αφήνοντας τον αναγνώστη να εξαγάγει τα δικά του συμπεράσματα για το δίκαιο ή το άδικο της τύχης των ηρώων του. Οι αντιξοότητες της ζωής, τα παιχνίδια της τύχης, η κοινωνική αδικία και ο νόμος του ισχυρότερου, αναδεικνύονται ως προκλήσεις για την ανθρώπινη προσωπικότητα: Θα υποταχθεί ή θα αντισταθεί; Και πώς;

Όπως όλοι οι κλασικοί, ο Σίλερ θέτει τον άνθρωπο προ των ευθυνών του. Δεν είναι μοιραίος και άβουλος, αλλά συνδημιουργός του πεπρωμένου του. Ο συνειδητός άνθρωπος είναι ένα διαχρονικό πρότυπο και ζητούμενο σε όλες τις εποχές…