Η χρηστική αξία της Ιστορίας

Latet anguis in herba

Το φίδι ενεδρεύει στη χλόη

Βιργίλιος

Τα ιστορικά μυθιστορήματα αποτελούν σταθερή λογοτεχνική αξία: η Ιστορία βρίθει ακραίων καταστάσεων, ανατροπών και ηρώων, των οποίων τα έργα και οι ημέρες ξεπερνούν κατά πολύ τη φαντασία των συγγραφέων που συχνά χρησιμοποιούν το ιστορικό υλικό ως πρώτη ύλη της μυθοπλασίας τους. Στην περίπτωση όμως του Conspirata, τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά: ο Βρετανός Ρόμπερτ Χάρις κάνει ακριβώς το αντίστροφο – χρησιμοποιεί τη μυθοπλασία για να αναδείξει την Ιστορία και τα πρόσωπα που τη δημιουργούν αλλά και τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από τα γεγονότα. Το αποτέλεσμα είναι μια εξαιρετικά ζωντανή ιστορική αφήγηση, βασισμένη σε πολυετή έρευνα, που διαβάζεται απνευστί ως αριστοτεχνικά γραμμένο μυθιστόρημα.

Βρισκόμαστε στη Ρώμη του 62 π.X., με δύο ισχυρές και ευφυείς προσωπικότητες της πολιτικής -τον ήδη φτασμένο στα ύπατα αξιώματα Κικέρωνα και τον ανερχόμενο ακόμα Ιούλιο Καίσαρα-, να μετρούν το ανάστημά τους και να μονομαχούν για την κυριαρχία στην πολιτική ζωή της Δημοκρατίας αλλά και για τις προσωπικές τους φιλοδοξίες – και από ένα σημείο και μετά, ακόμα και για την επιβίωσή τους. Συντηρητικός και προσκολλημένος στις παραδόσεις ο διανοούμενος Κικέρωνας, ανατρεπτικός και αδίστακτος ο στρατιωτικός Καίσαρας, θα παίξουν μέχρι τέλους όλα τους τα χαρτιά, με πεδίο της αντιπαράθεσής τους την περίφημη συνωμοσία του Κατιλίνα που προσπάθησε να καταλάβει δια της βίας την εξουσία: ή τουλάχιστον αυτή είναι η επίσημη εκδοχή, αφού όλοι οι πρωταγωνιστές του ιστορικού επεισοδίου εφαρμόζουν την αρχή ”ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”… Το ποιoς τελικά θα επικρατήσει είναι γνωστό αλλά το πώς έφτασαν εκεί τα πράγματα, δίνει υλικό για πολλά βιβλία. (Και πράγματι το Conspirata, αν και διαβάζεται ως αυτοτελές, είναι το δεύτερο μέρος του Imperium, επίσης από τις εκδόσεις Ψυχογιός, ενώ θα ακολουθήσει και τρίτο βιβλίο.)

Ειλικρινά πέρασα πολύ καλά με τον Κικέρωνα, τον Καίσαρα και τον παλιό γνώριμο από τα φοιτητικά μου χρόνια Κατιλίνα (δύο ολόκληρα καλοκαίρια αφιέρωσα στη συνωμοσία του, για να περάσω το μάθημα των Λατινικών…). Ο Ρόμπερτ Χάρις ξέρει πραγματικά να ”μεταφράζει” την Ιστορία σε ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που δεν θέλεις να αφήσεις από τα χέρια σου, χωρίς να μειώνει καθόλου την ιστορικότητα των γεγονότων – εξ ου και τα βιβλία του είναι διεθνή best sellers. Επιτυγχάνει όμως κάτι ακόμα πιο δύσκολο, να ζωντανέψει τα ιστορικά πρόσωπα και να τα αποδώσει ως δρώσες προσωπικότητες, ως αληθινούς ανθρώπους και όχι ως πορτρέτα ή αγάλματα σε μουσείο. (Βοηθά βέβαια πολύ και η εποχή: όλοι ξέρουμε ότι Ρωμαίοι το ”διασκέδαζαν” και με το παραπάνω!) Αλλά η πραγματική επιτυχία του βιβλίου είναι, κατά την εκτίμησή μου, άλλη: αναδεικνύει ξεκάθαρα το γεγονός ότι η ανθρώπινη φύση, ανεξάρτητα από εποχές και συνθήκες, παραμένει κατά βάση αναλλοίωτη. Κι αυτή ακριβώς είναι η χρηστική αξία της ιστορικής γνώσης: όποιος μελετά το παρελθόν, κατανοεί το παρόν και είναι σε θέση να προβλέψει το μέλλον.