Was ist das ”ist”?

(Τι είναι το ”Είναι”;)

Η γλώσσα είναι ο οίκος του είναι. Ο άνθρωπος διαμένει σ’ αυτόν τον οίκο. Οι στοχαστές και οι ποιητές είναι οι φύλακες αυτού του οίκου

Χάιντεγκερ

Ο Τζορτζ Στάινερ είναι ένας από τους μεγάλους στοχαστές του καιρού μας. Κριτικός, δοκιμιογράφος και θεωρητικός της λογοτεχνίας, δίδαξε αγγλική και συγκριτική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Ο δοκιμιακός λόγος του εκτείνεται από το αρχαίο δράμα, την κριτική της γλώσσας και του πολιτισμού έως την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και τη φιλοσοφία. Η εκτενής βιβλιογραφία του πραγματεύεται ζητήματα θεωρίας της ανάγνωσης, μεταφραστικής και γλωσσολογικής θεωρίας, πρόσληψης των κλασικών κειμένων από τη νεωτερικότητα, αλλά και αμιγώς φιλοσοφικά θέματα.

Στο βιβλίο του αυτό αναλύει το έργο του Μάρτιν Χάιντεγκερ, ο οποίος υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές αλλά και αμφισβητούμενες προσωπικότητες του εικοστού αιώνα. Από τη μια πλευρά ο ενεργός του ρόλος ως πρύτανης και σύμβουλος σε θέματα παιδείας στη ναζιστική Γερμανία κι οι (σύμφωνα με τη γνώμη των επικριτών του) ρατσιστικές του πεποιθήσεις, κι από την άλλη η βαρύτητα του φιλοσοφικού του έργου που επηρέασε το σημαντικότερο φιλοσοφικό ρεύμα της εποχής μας, τον υπαρξισμό, και γέννησε θερμούς υποστηρικτές και φανατικούς επικριτές. Προσπάθησε να εξετάσει την έννοια του όντος προσδιορίζοντας κατ΄ αρχήν την ανθρώπινη ύπαρξη. Λέγοντας ”ον” εννοούμε κάθε τι που Είναι, είτε αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε είτε όχι. Όμως, πώς ορίζεται το Είναι; Η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι να κατανοεί (ή να προσπαθεί να κατανοεί) το Είναι.

Το δοκίμιο αυτό του Τζορτζ Στάινερ είναι η καλύτερη εισαγωγή στο έργο του Χάιντεγκερ. Το έργο του Χάιντεγκερ, σύμφωνα με τον Στάινερ, αγγίζει την υψηλή ποίηση η οποία προϋποθέτει τη φιλοσοφία της γλώσσας, τη μεταφυσική και το πεδίο του στοχασμού. Μέσα από την επεξεργασία των ιδεών του Χάιντεγκερ προβάλλει μια εικόνα του κόσμου που για να τη συλλάβει κανείς δεν αρκούν οι αισθήσεις. Η λογική και η μεταφυσική συναντώνται. Απορρίπτει αυτό που αποκαλεί ”οντο-θεολογία”, δηλαδή τις απόπειρες να εδραιωθεί μια φιλοσοφία του Είναι ή μια επιστημολογία της συνείδησης στη βάση ενός ορθολογικού ή ενορατικού θεολογικού αξιώματος.

Τα ερωτήματα που απορρέουν από την ανάγνωση του βιβλίου είναι: Πώς ήταν δυνατόν ένας άνθρωπος με τόσο προωθημένη σκέψη (ο Χάιντεγκερ) να εξαπατηθεί από τη λεγόμενη εθνικοσοσιαλιστική υπόθεση; Και, φυσικά, πώς ένας εβραϊκής καταγωγής διανοούμενος (ο Στάινερ) γράφει επαινετικά για τον Χάιντεγκερ; Ο Στάινερ δίνει εξήγηση.

Αυτό που σήμερα θα κρατήσουμε καθώς είναι επίκαιρο, είναι η παρακάτω άποψη. Αν η χρήση της γλώσσας από το σύγχρονο άνθρωπο έχει γίνει κοινότοπη, η αιτία δεν πρέπει να αναζητηθεί σε ηθικές ή αισθητικές αιτίες, αλλά στο γεγονός ότι η αυθεντική φύση του ανθρώπου και η ουσιαστική του σχέση με το Είναι παραμένουν στη λήθη.