Μια φέτα ζωής του αρχαίου κόσμου

Το ”Αρχαίο φαγοπότι” είναι μια ψυχαγωγική αφήγηση, ένα βιβλίο με το οποίο πέρασα πολύ καλά: το διάβασα και το έκλεισα με χαμόγελο. Στηριγμένο σε τριετή έρευνα στις πηγές και στην αρχαιομάθεια του θεατρολόγου, κριτικού και ποιητή Κωνσταντίνου Μπούρα αλλά γραμμένο με χιούμορ κι ανάλαφρη διάθεση, δεν έχει καμία σχέση με τη σοβαροφάνεια και τις μισές αλήθειες με τις οποίες εμείς οι Νεοέλληνες συνήθως προσεγγίζουμε τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό: μιλά για το αυτονόητο και το απαραίτητο  – την ανάγκη του ανθρώπου να τραφεί αλλά και να μοιραστεί το φαγητό του με άλλους, ως μέλος μιας κοινότητας. Αυτή την πλευρά όμως του αρχαιοελληνικού τρόπου ζωής μάλλον την αγνοούμε, κυρίως λόγω της στρεβλής εικόνας ”μεγαλείου” που έχουμε για την Αρχαία Ελλάδα.

Όμως, ο πολιτισμός των προγόνων μας και η ιστορία τους δεν ήταν μόνο η φιλοσοφία, οι τέχνες, η ποίηση και το θέατρο, οι πόλεμοι και οι ηρωισμοί: ήταν κυρίως η καθημερινή ζωή. Γιατί κάθε πολιτισμός εκεί έχει τις ρίζες του: η καθημερινότητα δεν είναι κάτι ξέχωρο από την τέχνη και το πνεύμα, είναι το απαραίτητο έδαφος, το χώμα, για να ριζώνουν και να καρπίζουν. Και σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας είναι το φαγητό: πραγματικά η συμπεριφορά ενός ανθρώπου σε σχέση με το φαγητό πολλά δείχνει για το χαρακτήρα του. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους ανθρώπινους πολιτισμούς.

Κι αυτή ακριβώς την πλευρά του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, έρχεται το ”Αρχαίο φαγοπότι” να φωτίσει, βασισμένο στους ποιητές και τους συγγραφείς της Αρχαίας Ελλάδας (τον Όμηρο, τον Μένανδρο, τον Ευριπίδη, τον Αριστοφάνη κ.ά.) αλλά και σε έργα τέχνης και αρχιτεκτονικής που έφτασαν στις μέρες μας. Από όλα τα ενδιαφέροντα, χαριτωμένα, ασυνήθιστα (ή και ”εξωτικά” κάποια για μας σήμερα), διασκεδαστικά, γνωστά ή εντελώς άγνωστα που διαβάζουμε στο βιβλίο, προσωπικά κράτησα τη συνέχεια του πολιτισμού μας: διαπιστώνουμε ότι οι διατροφικές συνήθειες των προγόνων μας έχουν σε μεγάλο βαθμό φτάσει σε μας σήμερα μέσω της λαϊκής παράδοσης.

Ακόμα και φράσεις που είχα ακούσει στο σπίτι μου -”έχουμε πιει κρασί μαζί, δεν περίμενα να μου φερθεί έτσι”, έλεγε κάποτε ο πατέρας μου για έναν φίλο που αποδείχτηκε όχι και τόσο φίλος τελικά-, τη συνάντησα στο βιβλίο, σε ένα απόσπασμα από τον ποιητή Αρχίλοχο: ”μεγάλο όρκον καταπάτησες και το αλάτι που μοιραστήκαμε και το τραπέζι που καθήσαμε δίπλα δίπλα”.

Αυτή η πολιτιστική συνέχεια της καθημερινότητας, γίνεται σαφέστατη διαβάζοντας τα τελετουργικά  του αρχαίου συμποσίου όπως έχουν επιβιώσει έως σήμερα στην έννοια του ”τραπεζιού”,  του μοιράσματος δηλαδή του φαγητού μας με τους καλεσμένους μας, με σκοπό την επικοινωνία, τη διασκέδαση αλλά και την κοινωνική υποχρέωση: όχι ως ”αγγαρεία” αλλά ως προσφορά προς την κοινότητα τη φιλική, τη συγγενική, την επαγγελματική.

Αλλά και όσα δεν ήξερα αλλά έμαθα από το βιβλίο, όπως η υπέροχη ποιητική φράση ”έλαιον ακάνθινον”, για το λάδι που έβγαζαν από τα αγκάθια ή ότι  η λαϊκή αντίληψη πως ο απήγανος διώχνει το κακό, είναι ανάμνηση της χρήσης του ως αντίδοτο για το δηλητήριο κώνειο, είναι ένας ακόμα λόγος που απόλαυσα αυτό το όμορφο βιβλίο, γεμάτο γνώσεις και κυρίως γεμάτο θετική ενέργεια, ως ένα είδος ”απήγανου” για να ξορκίσει τη γενικευμένη κατάθλιψη. Ακόμα και το εξώφυλλό του, με τον εξαιρετικό πίνακα του Μιχάλη Μαδένη, είναι μια αισθητική απόλαυση.

Κι αν κάποιος αναρωτηθεί τι θέλει η αλεπού στο παζάρι ή τι δουλειά έχει ένας ποιητής να ανακατεύεται στην κουζίνα, ο κωμωδιογράφος Εύφρων δίνει την απάντηση ”μάγειρας και ποιητής δεν διαφέρουν”. Το γιατί αναζητήστε το στο βιβλίο.