Το πορτρέτο ενός τρομοκράτη …και μιας γενιάς(;)

Το καλοκαίρι του 2002, η σύλληψη των μελών της 17 Νοέμβρη, πέρα από τις εξαιρετικά σημαντικές πολιτικές και ιστορικές προεκτάσεις του γεγονότος, δημιούργησε και μια έντονη απορία στον μέσο Έλληνα: «Μα είναι δυνατόν; Αυτός ο άνθρωπος να είναι μέλος μιας τρομοκρατικής οργάνωσης;». Ξαφνικά λοιπόν ήρθε η συνειδητοποίηση ότι ο τρομοκράτης δεν φοράει ταμπέλα που να δηλώνει την ιδιότητά του, μπορεί να ζει μια φυσιολογική ζωή και να κατοικεί στο διπλανό διαμέρισμα από αυτόν που εξέφρασε την παραπάνω απορία. Αποσπάσματα μιας τέτοιας ζωής, εικόνες που επιχειρούν να ρίξουν φως σε ένα τέτοιο πρόσωπο παρουσιάζει στο πρώτο μυθιστόρημά του ο Νικόλας Σεβαστάκης, Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Πολιτικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Το μυθιστόρημα ανοίγει με την τυχαία ανακάλυψη του πτώματος του Φάνη Αυγερινού από μια πεζοπόρο σε μια πλαγιά του Υμηττού. Η είδηση γίνεται αμέσως γνωστή και λίγο αργότερα συγκεντρώνει το ενδιαφέρον των μέσων μαζικής ενημέρωσης, όταν γίνεται γνωστό ότι τα αποτυπώματα του αυτόχειρα ταιριάζουν με ένα αποτύπωμα που βρέθηκε στον τόπο δολοφονίας ενός γνωστού δικηγόρου μετά την πτώση της Χούντας. Μα ποιος ακριβώς είναι αυτός ο Φάνης Αυγερινός, ο άνθρωπος που εργαζόταν σε μια διοικητική θέση του Πανεπιστημίου και δεν είχε δώσει ποτέ κάποιο δικαίωμα; Μέσα από τις αφηγήσεις, τις αναμνήσεις παλιών φίλων και συνοδοιπόρων του γίνεται μια προσπάθεια να ολοκληρωθεί η εικόνα αυτού του ανθρώπου.

Ο Φάνης Αυγερινός δεν έχει φωνή σε αυτό το μυθιστόρημα. Η ιστορία του –ή μάλλον καλύτερα στοχευμένα αποσπάσματά της– παρουσιάζονται είτε μέσω ενός τριτοπρόσωπου αφηγητή είτε μέσω των έμμεσων αφηγήσεων ανθρώπων που τον γνώρισαν, τον αγάπησαν ή απλά βρέθηκαν στην πορεία που ακολούθησε. Αυτές οι φωνές φτιάχνουν ένα πορτρέτο του Φάνη, φωτίζουν τις σχέσεις του με τον περίγυρό του ή τουλάχιστον προσθέτουν στο ψηφιδωτό που είναι η προσωπικότητά του, με αποτέλεσμα να εστιάζουν στα κομμάτια του χαρακτήρα του στα οποία είχαν πρόσβαση, αλλά ταυτόχρονα να διατηρούν το μυστήριο του προσώπου, να δημιουργούν περισσότερα ερωτήματα για την απομάκρυνσή του από την ενεργό δράση και κυρίως για την τελική επιλογή του, την αποχώρησή του από την ίδια τη ζωή.

Υπάρχει η ρίζα του κακού; Και πού μπορεί να βρίσκεται; Δύσκολη ερώτηση, χωρίς μια και μόνη απάντηση. Πιθανόν να μπορεί να εντοπιστεί πίσω στη μεταπολεμική κατάσταση, στις διώξεις που καθόρισαν ολόκληρες γενιές αριστερών, σε αριστερούς που προσπάθησαν να στρατολογήσουν νέους που «ρουφούσαν σαν σφουγγάρι» τις απόψεις τους (όπως ο Φάνης) ή ακόμα και στο «ντροπιαστικό» παρελθόν του πατρός που υπέγραψε δήλωση μετάνοιας. Μπορεί οι απαντήσεις να είναι ακόμα περισσότερες. Άλλωστε η ζωή και η εξέλιξή της δεν μπορεί πάντα να καθοριστεί με το μοτίβο αίτιο και αιτιατό· υπάρχει πάντα και η παραλλαγή της αλυσίδας αιτίων που οδηγεί σε ένα απροσδόκητο σύνολο αιτιατών. Το σίγουρο είναι ότι ο συγγραφέας δηλώνει τι είναι αυτό που δεν είναι αρκετό να σταματήσει μια τέτοια πορεία, την πορεία του προσηλυτισμένου, του αποφασισμένου να δράσει με όποιο κόστος: δεν επαρκεί ο νεανικός έρωτας, δεν επαρκούν οι παιδικές φιλίες, δεν επαρκεί η οικογένεια που δεν μιλά για το παρελθόν, δεν επαρκεί η κοινωνία που ξεχνά εύκολα το όποιο παρελθόν.

Το Άνθρωπος στη σκιά είναι ένα πολιτικό μυθιστόρημα ερωτημάτων, τροφή για σκέψη και προβληματισμό. Απαιτεί ανοιχτό και καθαρό μυαλό στην ανάγνωσή του και σε ανταμείβει προσφέροντάς σου την ανάγκη να ψάξεις τις απαντήσεις μόλις το ολοκληρώσεις.