Στην αναζήτηση της αγνότητας
Το άλυτο μυστήριο: άραγε, ο Τζόναθαν Φράνζεν γράφει βιβλία που είναι προορισμένα να γίνουν αντικείμενο λογοτεχνικής έρευνας, να τροφοδοτήσουν τον αστερισμό της δημοσιότητας που απολαμβάνει, να εκτρέψουν τη συζήτηση σε συγγραφικές καντρίλιες ή απλώς να διαβαστούν ως ακριβολογίες γύρω από τις αλλαγές στην αμερικανική κοινωνία και την «πάλη» των φύλων;
Φευ, οτιδήποτε έχει γράψει έπειτα από τις «Διορθώσεις» ή την «Ελευθερία» έχει υποστεί τη βάσανο αντικρουόμενων γενικεύσεων που αγγίζουν τα όρια ιερού πολέμου. Για τους ενάντιούς του, είναι ένας συγγραφέας βαρετής πρόζας, που ρέπει στον μισογυνισμό, που αρέσκεται σε εξτραβαγκάντζες και ανέφελους πειραματισμούς.
Για τους οπαδούς του (ναι, κάπως έτσι συγκροτούνται τα «στρατόπεδα»), είναι ένας από τους πλέον μάχιμους συγγραφείς της σήμερον, ένας από τους λίγους που έχει τόσο τεταμένες τις κεραίες του για να μην αφήσει ψήγμα του zeitgeist να πέσει κάτω , ένας από τους καίριους ανατόμους της αμερικανικής κοινωνίας και των διαφοροποιήσεων που έχει υποστεί τις τελευταίες δεκαετίες.
Το σίγουρο είναι ότι ο Φράνζεν δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο. Η «Αγνή», το τελευταίο πολυσέλιδο (… κλασικά) μυθιστόρημά του, ακολούθησε την προδιαγεγραμμένη πορεία. Δέχθηκε αντικρουόμενες κριτικές: από τον ψόγο στον θρίαμβο και τανάπαλιν. Σίγουρα, όμως, είναι ένα φιλόδοξο έργο που θέτει τον Φράνζεν ξανά στις ράγες της έμπνευσης, ακόμη κι όταν το συγγραφικό υπερ-εγώ του δημιουργεί κατασκευές που επιδιώκουν την αυτονομία τους μέσω της αδιαπέραστης εφευρετικότητάς του.
Η προσπάθειά του να μιλήσει για τα ήθη της εποχής και τους τρόπους εμπλοκής τους με τις μετανεωτερικές κοινωνίες της Δύσης δεν αντιβαίνει στη συνολική οπτική των προηγούμενων έργων του.
Ο Φράνζεν είναι ένας εξέχων διατυμπανιστής της αλυσίδας σχέσεων που δημιουργεί η πάνδημη ηθικοκρατία των σύγχρονων κοινωνιών. Είναι ό,τι και ο Σίντνεϊ Λιούμετ για τον κινηματογράφο, δίχως όμως να αναζητάει ατομικές πράξεις ηρωισμού ή την καυστική γλώσσα του ομοεθνή του σκηνοθέτη.
Ο μοραλισμός του Φράνζεν είναι υπόρρητος, βραδυφλεγής, υποβλητικός, σχεδόν αδιαφανής. Εντούτοις, κάτω από τόνους λέξεων, συγγραφικούς τροπισμούς ή περιγραφικές μανιέρες το μήνυμα είναι σαφές: έτσι είναι πλέον η αμερικανική κοινωνία στην ωμή της διάσταση.
Επί του πρακτέου: στην «Αγνή», η νεαρή Πιπ Τάιλερ (γεννημένη με το όνομα Αγνή) αναζητεί την πραγματική ταυτότητά της, ψάχνει τον πατέρα της και έχει να διαχειριστεί τη σχέση της με μια άκρως χειριστική και υποχονδριακή μητέρα.
Ζει στο Όκλαντ σε ένα κοινόβιο παραιτημένων αναρχικών, μόλις έχει αποφοιτήσει από το πανεπιστήμιο και κουβαλάει το βάρος ενός φοιτητικού δανείου που δεν έχειτη δυνατότητα να ξεπληρώσει.
Η μητέρα της, Άναμπελ, αρνείται να της αποκαλύψει την αλήθεια για τον γεννήτορά της, αλλά και να τη συνδράμει οικονομικά. Εν μέσω οικονομικού και συναισθηματικού αδιεξόδου, η Πιπ γνωρίζει μια γερμανίδα ακτιβίστρια που της προτείνει να καταφύγει για προστασία στον αινιγματικό συμπατριώτη της, Αντρέας Βολφ, που ως άλλος «λύκος» του Διαδικτύου έχει στήσει έναν οργανισμό, το «Σχέδιο Ηλιόφως,» που μοιάζει με τα γνωστά μας WikiLeaks.
Με τη μόνη διαφορά ότι οι λίβελοι που εκτοξεύει ο Βολφ κατά του Ασάνζ και του Σνόουντεν είναι δηλητηριώδεις. Η Πιπ πείθεται και μεταβαίνει έως τη μακρινή Βολιβία για να ενταχθεί στον στενό κύκλο του αφανούς ηγέτη. Ενός ερωτιδέα από την πρώην Ανατολική Γερμανία, ο οποίος κουβαλάει ως βάρος ένα αιμάτινο παρελθόν. Μια ιδιαίτερη φιγούρα που έγινε γνωστός στη Δύση ως αντικαθεστωτικός όταν έπεσε το Τείχος, καίτοι προηγουμένως, στα χρόνια του Χόνεκερ, είχε τον ρόλο του άνδρα που επανέφερε στην τάξη τα παραστρατημένα τέκνα του κομμουνισμού. Ιδιαιτέρως των νεαρών γυναικών με τις οποίες αποκτούσε… ιδιαίτερες σχέσεις.
Αυτή είναι η «ευκαιρία» του Φράνζεν να απλώσει τις δράσεις σε τόπο και χρόνο. Τομυθιστόρημα στρέφει το βλέμμα του στην ιστορία του Βολφ στην Ανατολική Γερμανία (με τη δυσώδη παρουσία της Στάζι έως την πτώση του Τείχους), τον φόνο που διέπραξε προς χάριν μιας κοπέλας που κακοποιούνταν από τον πατέρα της και τους τρόπους που μηχανεύτηκε για να μην πέσει στα χέρια της Στάζι.
Τον ξαναβρίσκουμε, όμως, στη Βολιβία ως τιμωρό των μεγάλων εταιρειών και της οργανωμένης διαφθοράς του κεφαλαίου, να προσπαθεί να σώσει την αγνότητα των προθέσεων της οργάνωσής του, αλλά και τη δική του προσωπικότητα από τις κηλίδες του παρελθόντος του.
Μέσα του συγκρούεται ο επαναστάτης με τον φονιά κι αυτή η σύγκρουση θα αποβεί μοιραία για τη στενεμένη από τις συνθήκες ψυχοσύνθεσή του. Τριγύρω του στέκει απειλητική η φιγούρα ενός Αμερικανού δημοσιογράφου στον οποίο εκμυστηρεύτηκε το σκοτεινό παρελθόν του και τώρα φοβάται ότι το λάθος του μπορεί να οδηγήσει σε κατεδάφιση όλου του οργανισμού του. Τι σχέση μπορεί να έχει ο Τομ, ο Αμερικανός δημοσιογράφος, με την Πιπ και τη μητέρα της; Άμεση.
Ποια σχέση μπορεί να έχει η μητέρα της Πιπ με μια βαθύπλουτη οικογένεια που επεξεργαζόταν κρέας; Επίσης, άμεση. Όσο κι αν αυτή εξαφανίστηκε από προσώπου γης αποποιούμενη τα κλέη της οικογένειας και τη βολή της συζυγικής κλίνης. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν δίπολα ηρώων, αυτό που κρατάει τα χαλινάρια της υπόθεσης είναι ο Αντρέας και ο Τομ. Οι δύο τους είναι που κινητοποιούν το συγγραφικό πρόταγμα του Φράνζεν στο συγκεκριμένο βιβλίο, με αποτέλεσμα οι γυναικείοι χαρακτήρες (ολοκληρωμένοι το δίχως άλλο) να γεμίζουν τα κενά που αφήνει η προνομία των ανδρών. Εν συνόλω, έχουμε να κάνουμε με ένα τυπικό «φρανζενικό» μυθιστόρημα. Και φυσικά σε ένα τέτοιο δεν μπορούν να λείπουν όλες οι αποχρώσεις των σχέσεων ανάμεσα στα δύο φύλα. Κυρίως προβληματικές και μαχητικές και λιγότερο ορθόδοξες και «φυσιολογικές».
Εντέλει η «Αγνή» προσφέρει όλα όσα περιμένει κανείς από τον Φράνζεν. Ήτοι: ξεχωριστή έμπνευση, ειδίκευση στη μακρά αφήγηση, πολλαπλοί χαρακτήρες, διάλογοι που εξεγείρονται, λόγος που προσπαθεί να συμπεριλάβει τα πάντα, λαβύρινθοι νοημάτων, γλώσσα που απλώνει τα άκρα της παντού, άμεση πρόσδεση στα ζητήματα του σήμερα, ειδικά στην περίπτωση του αχανούς Διαδικτύου που τείνει να γίνει η νέα δικτατορία, με τους λογής leakers να γίνονται οι σύγχρονοι επαναστάτες. Κατά μία έννοια, όλα αυτά θα μπορούν να νοηθούν και ως μειονεκτήματα. Βάλτε τώρα που γυρίζει. Η εξαιρετική μετάφραση ανήκει στον Γιώργο Ίκαρο Μπαμπασάκη.