Ενώπιον του θανάτου

Στην εξαιρετική σειρά microMEGA από τις εκδόσεις Ροές με έργα σπουδαίων συγγραφέων απ’ όλον τον κόσμο, κυκλοφόρησε πρόσφατα το έργο του σπουδαίου Ρώσου συγγραφέα –από τα αγαπημένα μου έργα του είναι το «Από τι ζουν οι άνθρωποι» (Μαΐστρος 2006)– Λέοντος Τολστόι με τίτλο «Αφέντης και υπηρέτης».

Το διήγημα «Αφέντης και υπηρέτης» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1895 και είχε μεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Ένας εύπορος έμπορος ετοιμάζεται για ένα κοντινό ταξίδι με σκοπό να αγοράσει μια έκταση που θα του αποφέρει τεράστια κέρδη. Ο καιρός είναι πολύ κακός και το χιόνι σκεπάζει τα πάντα. Με την προτροπή της γυναίκας του θα πάρει μαζί του στο ταξίδι τον υπηρέτη του.

Καθώς έχουν ξεκινήσει το ταξίδι τους συνειδητοποιούν ότι ο καιρός χειροτερεύει, όμως συνεχίζουν ακάθεκτοι προς τον προορισμό τους. Οι ώρες περνούν και οι δύο άντρες διαπιστώνουν ότι έχουν χαθεί. Τότε, για καλή τους τύχη, βρίσκουν ένα καπηλειό στο οποίο τρώνε και πίνουν για να ζεσταθούν, ενώ ξεκουράζονται. Όμως παρά τη συμβουλή του υπηρέτη να διανυκτερεύσουν τη νύχτα εκεί και το πρωί να συνεχίσουν το ταξίδι τους, ο αφέντης του αποφασίζει να συνεχίσουν το ταξίδι τους, παρά την κούρασή τους και την κακοκαιρία.

Και πάλι εν μέσω χιονοθύελλας οι δύο άντρες θα χαθούν, ενώ πια δεν υπάρχει κοντά τους κανένα καταφύγιο. Οι καιρικές συνθήκες ολοένα και χειροτερεύουν, ώσπου καμία ελπίδα δεν είναι ορατή. Σταματούν, με το χιόνι να τους σκεπάζει γοργά. Από εκείνη τη στιγμή, ο Τολστόι θα απογειώσει όσα έχει χτίσει προσεκτικά στη σκιαγράφηση των χαρακτήρων, θέτοντας υπό κρίση την κοινωνική –και πολιτική– θέση και στάση των ηρώων, εξελίσσοντας την ιστορία σε μια λαμπρότατη απεικόνιση του ανθρώπινου όντος.

Πολιτικό και κοινωνικό διήγημα ή απλώς μια περιπέτεια βγαλμένη από το μυαλό του Τολστόι; Σαφέστατα και το πρώτο. Ο Τολστόι δείχνει περίτρανα ότι όσα περισσότερα κατέχεις τόσο περισσότερο δέσμιος είσαι. Γι’ αυτό και ο εύπορος έμπορος όταν βλέπει ότι δεν μπορούν να συνεχίσουν, βρίσκει παρηγοριά στα ποσά που θα μπορούσε να εισπράξει από τη νέα του επένδυση, αναλογίζεται πόσοι του χρωστούν ακόμα, σκέφτεται την περιουσία που έχει οικοδομήσει. Από την άλλη ο υπηρέτης του στέκει ενώπιον του θανάτου, μετανιωμένος για τις αμαρτίες του, ενοχικός απέναντι στην οικογένειά του που πολλές φορές στενοχώρησε. Κι όμως, η λύτρωση μπορεί ισότιμα να έρθει και στους δύο άντρες.

Γιατί πιθανόν αυτός που θεωρεί εαυτόν ανώτερο, εν προκειμένω ο εύπορος έμπορος, αφ’ ενός δεν μπορεί να πιστέψει ότι μπορεί να έρθει το τέλος και για τον ίδιο και αφ’ ετέρου αδυνατεί να διανοηθεί ότι όσα έχει αποκτήσει δεν υπολογίζονται την κρίσιμη στιγμή. Απεναντίας εκείνος που έχει υποφέρει, πληγώνοντας πρωτίστως τον ίδιο του τον εαυτό κι έπειτα τους οικείους του, δεν έχει τίποτα να χάσει, έχει βρεθεί στο χείλος του γκρεμού αμέτρητες φορές. Η διαφορά δύο χαρακτήρων όπως την απεικονίζει ο Τολστόι, αφήνοντας εντέχνως να διαφανούν οι πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις της ιστορίας.

Μια ακόμα άρτια έκδοση από τις εκδόσεις Ροές, καθώς τόσο η μετάφραση της Σταυρούλας Αργυροπούλου όσο και το επίμετρο της Βιργινίας Γαλανοπούλου είναι πραγματικά εξαιρετικά.

Για το τέλος κράτησα ένα απόσπασμα από το κείμενο του Τολστόι «Περί πείνας»: «… από τη στιγμή όμως που διατεινόμαστε ότι λυπόμαστε τους ανθρώπους που σκοτώνονται στον πόλεμο ή εκείνους που πεινάνε, δεν θα ήταν πιο λογικό να πάψουμε πρώτα να τους αποδεκατίζουμε και μετά να προβλέπουμε τα μέσα για την ανακούφισή τους; Δεν θα ήταν πιο απλό να μην καταστρέφουμε την ευημερία του λαού αντί να υποκρινόμαστε πως ενδιαφερόμαστε γι’ αυτήν ενώ στην ουσία την έχουμε ενταφιάσει;»